Εφηβεία & όρια

Το να επιβάλλει κανείς κανόνες σε ένα παιδί που βιώνει την ηλικία της "επανάστασης" είναι αληθινή πρόκληση. Όμως, οι έφηβοι έχουν ανάγκη από όρια όσο και τα νήπια, ίσως και μεγαλύτερη.

Μέχρι πέρυσι ο Ορέστης ήταν ένα μαζεμένο μοναχοπαίδι που δεν έβγαινε συχνά έξω με τους φίλους του και ήταν πάντα κάποιος γονιός μαζί. Διάβαζε και ήταν υπάκουος , θεωρούσαμε ότι η επικοινωνία μας ήταν πολύ καλή, λέει η μητέρα του . Ακούγαμε από γνωστούς που είχαν μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά ότι δεν μπορούσαν να τα καταλάβουν και υπήρχαν σε κάποιες περιπτώσεις ομηρικοί καβγάδες. Εμείς ήμασταν πολύ ευχαριστημένοι γιατί αυτά δεν συνέβαιναν στο σπίτι μας.

Είχαμε κάποια αγωνία μήπως αλλάξουν αλλά αυτά που συμβαίνουν τώρα δεν τα φανταζόμασταν. Από το καλοκαίρι της Β Γυμνασίου ο Ορέστης άρχισε ξαφνικά να μεγαλώνει , να αλλάζει , να διεκδικεί. Άρχισε να ζητά να βγαίνει κάθε μέρα έξω με τους φίλους του χωρίς να είναι κάποιος γονιός μαζί και να ζητά να επιστρέφει πιο αργά στο σπίτι. 

Αρχίσαμε τις διαπραγματεύσεις για την ώρα , ο Ορέστης διαφωνούσε μαζί μας, έλεγε δεν μπορώ εγώ να είμαι ο πρώτος που θα φεύγω από τη παρέα. Δεν ήθελε να τον παίρνουμε από το σημείο που έβγαινε γιατί θα επέστρεφε με τους φίλους του. Να ήταν μόνο αυτό άρχισε να μας λέει παράτα με βρε μαμά ή όλο μπλα μπλα μπλα ή όταν του λέγαμε να φτιάξει το δωμάτιό του που ήταν βομβαρδισμένο μας έκλεινε την πόρτα και μας έλεγε να μην μπαίνουμε μέσα. 

Ξεκινώντας η Γ Γυμνασίου κάθε Σάββατο διεκδικούσε να βγαίνει και όλο ζήταγε μεγαλύτερες ελευθερίες..... Έχουμε μεγάλη αγωνία δεν ξέρουμε πώς να φερθούμε, πως θα το προστατεύσουμε , αν μπλέξει με κακές παρέες, αν αρχίσουν να καπνίζουν οι φίλοι του ο ίδιος τι θα κάνει. Νομίζουμε ότι δεν ακούει τι του λέμε . Φέτος άρχισε να βαριέται τα μαθήματα , η σκέψη του είναι στους φίλους του , κάθεται με τις ώρες στον ΗΥ παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια ή μιλά με τους φίλους του στο φέισμπουκ. Οι ανησυχίες αυτών των γονιών είναι απόλυτα κατανοητές και αφορούν τους περισσότερους γονείς που έχουν παιδιά στην εφηβεία.

Και οι έφηβοι χρειάζονται όρια

Η εφηβεία του παιδιού προκαλεί στους πιο πολλούς γονείς ανησυχία. Οι απειλές είναι πολλές «κακές παρέες», ναρκωτικά, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, χαμηλοί βαθμοί κ.ο.κ. O γονιός δικαιολογημένα ανησυχεί, αλλά πολλές φορές υπερβάλλει και βλέπει ακραίες εικόνες από το μέλλον.

Οι πιο ουσιαστικοί κίνδυνοι στη ζωή ξεκινούν και τελειώνουν στα όρια. Όρια που το παιδί πρέπει να εκπαιδευτεί να βάζει στον εαυτό του και στους άλλους. Είναι το «μέχρι εκεί» που θα τον προφυλάξει από σοβαρούς, ακραίους κινδύνους.

Μέχρι τα 9-10 του χρόνια το παιδί συμμορφωνόταν ουσιαστικά στα όρια τα δικά σας και των δασκάλων του. Από 'κεί και πέρα όμως αρχίζει να σκέφτεται για λογαριασμό του , να επηρεάζεται από τους φίλους του και να αμφισβητεί τα δικά σας όρια .

Όλα μέσα στο μυαλό του αναπροσαρμόζονται ραγδαία και του είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρει τη νέα σωστή θέση των ορίων. Χωρίς αυτά, δεν έχει κανέναν

μπούσουλα και χάνεται. Κατά συνέπεια, μέχρι να ορίσει τα δικά του νέα «σύνορα», για να ταξινομεί στοιχειωδώς τη ζωή του εξακολουθεί να χρειάζεται έναν εξωτερικό προσδιορισμό. Και παρόλο που δεν τον θέλει γιατί νιώθει ότι τον δεσμεύει, συγχρόνως τον έχει απόλυτη ανάγκη για να μην πελαγοδρομεί.

Καλό είναι να δώσετε εξαρχής στο παιδί την αίσθηση ότι το όριο δεν είναι κάτι δυσάρεστο, αλλά κάτι απλούστατα αναγκαίο.

Η κατάλληλη στιγμή

Πολλές φορές θυμόμαστε τα όρια μόνο όταν αυτά ξεπερνιούνται, δηλαδή πάνω στον καβγά , στην ένταση ή στη διαφωνία. Aυτή όμως είναι η χειρότερη στιγμή για να θεσπιστούν κανόνες και οι έφηβοι είναι βέβαιο ότι δεν τα λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους. Αντίθετα οι πιθανότητες να λειτουργήσουν αντιδραστικά είναι πολύ αυξημένες. H καλύτερη στιγμή, απεναντίας, είναι η ουδέτερη, χαλαρή ή ευχάριστη στιγμή. Tότε το έδαφος είναι πρόσφορο για να συζητήσετε με το παιδί σας τους όποιους κανόνες, ώστε να συμφωνήσετε από κοινού σε σχέση λ.χ. με το χαρτζιλίκι, τις εξόδους , τη χρήση του τηλεφώνου , του ΗΥ κλπ. Στην ψύχραιμη συζήτηση που γίνεται χωρίς την αφορμή ενός καβγά ή έστω 2-3 ώρες μετά την έντονη διαφωνία, όλοι έχουμε κάνει την αυτοκριτική μας και οι κανόνες γίνονται πιο εύκολα αποδεκτοί.

Είναι απαραίτητο να αναλογίζεστε αν οι απαιτήσεις που έχετε από τον έφηβο σας είναι υπερβολικές και ενδεχομένως μη ρεαλιστικές . Aν διαπιστώνετε κάτι τέτοιο , στις χαλαρές στιγμές είναι πιο εύκολο να «νερώσετε το κρασί σας»... Από την πλευρά του ο έφηβος όταν είναι ήρεμος ενδεχομένως να δεχθεί το σφάλμα του πιο εύκολα και να είναι πιο συνεργάσιμος. Αποφεύγετε να λέτε στον έφηβο ότι χωρίς όρια και κανόνες μας απειλεί το χάος, γιατί οι περισσότεροι έφηβοι έχουν θαυμάσιες σχέσεις με αυτό.

Πώς θα βάλετε κανόνες

Δεν υπάρχει κάποια μαγική συνταγή για την εφαρμογή των ορίων . Η σχέση με τους εφήβους είναι διαδραστική και οι γονείς απαιτείται να έχουν ξεκάθαρα προσωπικά όρια ,τα οποία είναι σαφή , συγκεκριμένα και να διαθέτουν ευελιξία στη συζήτηση με το παιδί τους. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοούν ότι η κοινή γραμμή μεταξύ τους είναι απαραίτητη στην εφαρμογή των ορίων. Θα δυσκολευτούν ιδιαίτερα αν το παιδί δεν είχε σαφή όρια στα προηγούμενα χρόνια και ξαφνικά αποφάσισαν ότι έφθασε η στιγμή να τα επιβάλλουν. Ο έφηβος θα είναι εξαιρετικά δύσπιστος και αρνητικός . Αν μάλιστα ο ένας γονιός ακολουθεί διαφορετική πορεία από τον άλλο τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα.

Επίσης αν πχ. ο πατέρας δεν είχε προσεγγίσει το παιδί του κατά την παιδική ηλικία και στην εφηβεία εμφανίζεται με αυστηρότητα να βάζει όρια πάλι αυτό θα προκαλέσει σεισμό στην μεταξύ τους σχέση . Πρωταρχικό μέλημα κάθε γονιού πρέπει να αποτελεί η επικοινωνία με τον έφηβο και μετά ακολουθούν οι κανόνες .. Πρέπει να είμαστε με ανοικτά τα μάτια και τα αυτιά και να προσέχουμε τι

λέμε και σε ποια στιγμή .

- Ασφαλώς όρια χρειάζονται σε κάθε τομέα, ωστόσο αποφασίστε ποιοι τομείς είναι ουσιαστικοί και τοποθετηθείτε με σαφήνεια. 

- Οι κανόνες πρέπει να μπαίνουν πάντα έπειτα από συζήτηση μαζί του. Δώστε του την δυνατότητα να αναπτύξει τις απόψεις ή τις ενστάσεις του.. Έχει μεγάλη σημασία να διασφαλίσετε ότι το παιδί σας αποδέχεται την όλη διαδικασία και συμμετέχει. Ξέροντας ότι ερωτήθηκε και ότι η γνώμη του υπολογίστηκε θα νιώθει μεγαλύτερη υπευθυνότητα απέναντί τους. Aυτό δε θα σας γλιτώσει μελλοντικά από τις παραβιάσεις των ορίων, αλλά θα τις περιορίσει. Θα προβληματίζεται περισσότερο προτού παραβεί τη συμφωνία, και όταν την παραβαίνει, θα αποδέχεται πιο εύκολα ότι έσφαλε και θα βλέπει τις συνέπειες ως αποδεκτό και φυσικό αποτέλεσμα, χωρίς να ξεσηκώνεται «για την αδικία».

- Εξηγήστε στο παιδί ότι κάθε φορά που θα παραβαίνει έναν κανόνα θα αντιμετωπίζει και τις συνέπειες. Χρησιμοποιείτε συστηματικά τη λέξη «συνέπειες» και όχι «τιμωρία». Το παιδί από την παιδική του ηλικία έχει κατανοήσει τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος . Αισθάνεται λοιπόν ότι φέρει ευθύνη για το πιθανώς δυσάρεστο για εκείνο αποτέλεσμα και ξέρει ότι είναι στο χέρι του να το αποτρέπει στο εξής με τη συμπεριφορά του. H λέξη «τιμωρία», απεναντίας, έχει εξωγενή χροιά και κάνει το παιδί σας να αισθάνεται ότι του επιβάλλεται αυταρχικά, χωρίς να συναισθάνεται το ρόλο του στην όλη διαδικασία. Αυτή η τακτική ενισχύει την αντιδραστικότητα του

εφήβου.

- Στις διαπραγματεύσεις των διαφόρων ζητημάτων, και κυρίως αυτών που έχουν να κάνουν με τις συναναστροφές και την προσωπική του ζωή, διαβεβαιώστε το ότι το εμπιστεύεστε απόλυτα, αλλά ότι αντικειμενικά έχετε υποχρέωση να το προ φυλάσσετε απ' όσα δεν είναι ακόμα έτοιμο να αντιμετωπίσει. Εφόσον είναι ανήλικος, δυστυχώς ή ευτυχώς -εξηγήστε του φέρετε ευθύνες για ό,τι κι αν κάνει.

- Όσο κι αν σας ενοχλεί η συμπεριφορά του εφήβου, προσπαθήστε να μη σηκώσετε το χέρι σας. Το ξύλο στέλνει στο παιδί το μήνυμα πως είναι αποδεκτό να ελέγχεις τους άλλους με τη βία. Μπορεί, αντιστρόφως, να το κάνει να αποδέχεται τη βία των άλλων εναντίον του «για το καλό του». Εξάλλου το ξύλο δε θα αποδίδει τίποτε σε 1-2 χρόνια, γιατί το παιδί σας θα είναι απλούστατα πιο δυνατό από εσάς. Tι θα κάνετε τότε;

- Αξιολογείτε και επανεξετάζετε σε τακτά χρονικά διαστήματα -λ.χ. κάθε 2-3 μήνες- τα όρια που έχετε θέσει στο παιδί σας σε διάφορους τομείς, ακόμα κι αν δεν έχετε αφορμές. Συνήθως οι ελευθερίες αυξάνονται και τα όρια μειώνονται. Μερικές φορές όμως χρειάζεται το αντίθετο.

- Διερευνήστε τι κάνουν οι άλλοι γονείς συνομήλικων παιδιών για να παζαρέψετε κάτι ανάλογο με την κόρη ή το γιο σας - λ.χ. τι ώρα ζητούν από το παιδί τους να γυρίζει το βράδυ. Αν γενικά διαπιστώσετε μεγάλες αποκλίσεις σε σχέση με τα όρια που θέτετε εσείς, αναρωτηθείτε γιατί. Μπορεί να συμβαίνει ένα από τα εξής: Μπορεί το παιδί σας να είναι πολύ ανώριμο ή- αντίθετα- εξαιρετικά ώριμο. Εσείς να είστε πολύ αυστηροί ή υπερβολικά χαλαροί ή ι οι άλλοι γονείς είναι υπερβολικά αδιάφοροι ή αυστηροί. Πρέπει να ξέρετε οπωσδήποτε τι από τα τρία ισχύει.

- Προτιμάτε όχι ιδιαίτερα αυστηρούς κανόνες, ώστε να έχετε αρκετές πιθανότητες να γίνουν σεβαστοί. Όταν το παιδί παραβιάζει τους κανόνες, πρέπει να εφαρμόσετε οπωσδήποτε τις συνέπειες στις οποίες έχετε συμφωνήσει και τις γνωρίζει το παιδί σας. Μην εξαντλείτε όμως την αυστηρότητά σας.

- Αφήστε κάποιους τομείς χωρίς όρια, ώστε το παιδί να αισθάνεται πως σε κάποιες σφαίρες δραστηριοτήτων είναι ελεύθερο. Μπορεί να είναι, λ.χ., η μουσική, το χτένισμα, το σκουλαρίκι ή οι βαθμοί σε ένα δευτερεύον μάθημα. 

- Αν ο έφηβός σας καταπατά συνεχώς τα όρια, αναλογιστείτε για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό. Αν δυσκολεύεστε στην επικοινωνία μαζί του, αναζητήστε βοήθεια από ειδικό.

Της Ζηνοβίας Κυριαζοπούλου

Με τη συνεργασία της Αλεξάνδρας Καππάτου (Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος - Συγγραφέας)